مقدمه:

مسأله انسجام اسلامی یا وحدت اسلامی که به معنای وحدت عملی مسلمانان است ،از مفاهیمی است که پیامبر اسلام (ص) از همان روزهای آغاز حکومت خویش به آن توجه داشته است وبا ایجاد عقد اخوت بین مسلمانان صدر اسلام که عقدی به مراتب استوارتر از اتحاد بود،آن را در جامعه اسلامی پیاده کرد.

پس از پیامبر، بیست و پنج سال سکوت « امیرالمؤمنین على بن ابى‏طالب (ع) » که خار در چشم و استخوان در گلو مُهر ، خاموشى بر لب زد و از حق خویش دم نزد، بزرگترین حجت ما بر این مهم است که: «حفظ اصل اسلام مقدم بر هر چیز است». بر مبناى همین مصلحت بزرگ بود که امیرالمؤمنین تنها به عدم طلب حق خویش اکتفا نکرد ، او راه مبارزه‏ منفى را نیز در پیش نگرفت ، بلکه در جماعت خلفا شرکت جست و همواره معین آنان در مشکلات فکرى و بحران‏هاى سیاسى بود ؛ تا جایى که خلیفه‏ دوم بیش از هفتاد بار به این اعانت اشاره و به ناتوانى خود در صورت عدم وجود حضرت علی (ع) اعتراف کرد.

دیگر حضرات معصومین نیز از همین سیره تبعیت کردند و مادام که اسلام را در خطر تحلیل ، و حکومت اسلامى را در معرض تجزیه مى‏دیدند، با چشم‏پوشى از حقوق مسلم خویش بر اتحاد و  یکپارچگى پاى مى‏فشردند و خلفای معاصر خود را ارشاد می کردند.

در طول تاریخ بزرگانی چه از شیعیان و چه از اهل تسنن بوده­اند که با توجه به اهمیت استراتژیک وحدت مسلمین ،مردم جهان اسلام را به حفظ وحدت وپرهیز از تفرقه و تشتت فرا می­خواندند. مقاله حاضر بر آن است تا به بررسی ابعاد وحدت از دیدگاه امام خمینی(ره) که در دو بعد «اتحاد ملی» ( وحدت وهمبستگی در میان اقشار ملت) و«انسجام اسلامی» ( اتحاد و همبستگی در میان کشورها و دولتهای اسلامی) قابل طرح است بپردازد.

اقتدار وعظمت اسلام و امت اسلامی را باید از محوری­ترین و اساسی­ترین ارکان اندیشه و سیره عملی امام خمینی (ره) دانست،زیرا وی در طول عمر پربرکت خویش همواره بر این اصل پافشاری کرد و با اخلاص ،ایثار،صبر و مقاومت در برابر مشکلات ،توانست فطرت خداجوی ملت را بیدارسازد وبا استفاده از نعمت پربرکت وحدت وانسجام در صفوف ملت ، بنیاد کفر واستکبار را لرزانده، به عمر یکی از مقتدرترین حکومتهای طاغوت که به همه تجهیزات سلطه جابرانه مجهز و از حمایت بی­دریغ ابرقدرتهای زمان برخوردار بود، خاتمه دهد.

همان پیروزی که امام (ره)رمز آن را وحدت کلمه همه اقشار ملت و تکیه بر دستورات اسلام دانست.نکته حائز اهمیت آن است که در مکتب نظری و عملی امام خمینی (ره)، وحدت یک تاکتیک یا ابزار مصلحتی برای پیشبرد اهداف ومقاصد سیاسی انقلاب اسلامی نبود، بلکه جوهره درک وی از «عزت واقتدار مسلمین» وماهیت «اجتماعی وسیاسی بودن مکتب اسلام» وتعبد معرفت شناسانه ایشان از اصول تعالیم قرآنی ،به مسأله وحدت چنان جایگاهی بخشیده بود که با همه اعتقاد و ایمان وصف ناپذیرش به حقانیت اهل بیت ،هرگز حاضر نشد در محافل و مجامعی که به اسم حمایت از ولایت تشکیل شده ،ولی باعث تفرقه میان مسلمانان می شود شرکت کند یا دیگران را به شرکت در آنها تشویق کند.

ماهیت اتحاد ملی و اهمیت آن:

یکی از مؤلفه­های وحدت در اندیشه امام خمینی(ره)  وحدت در مقصد است و هرچه مقصد مورد نظر عظیم­تر وارزشمندتر باشد ،اهمیت حفظ وحدت بیشتر نمودار می­شود. بنا به دیدگاه امام ،یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام که وسیله پیشرفت و دخیل تام در تشکیل مدینه فاضله می­باشد،توحید کلمه وتوحید عقیده است و این مقصد بزرگ جز در سایه وحدت نفوس و اخوت و صداقت قلبی وصفای باطنی و ظاهری انجام نمی­گیرد.(9/8/57)

منظور امام(ره) از وحدت نفوس این است که مردم به گونه­ای باشند که حکم اعضا واجزای یک بدن (جامعه) را داشته باشند وتمام کوشش­هایشان حول یک مقصد بزرگ الهی و یک مهم عظیم عقلی چرخ زند،چنانکه تاریخ جنگهای اسلام و فتوحات عظیمه آن شاهدی بر نقش مهم حفظ وحدت در جامعه اسلامی است. امام خمینی(ره) اعضای جامعه را به قطرات باران تشبیه می­کند که اگر از هم جدا باشند یک برگ را هم تر نمی­کنند،ولی اگر به هم متصل شوند ،به مقدار اتصالشان دارای قدرت می­شوند. گاه قدرت یک نهر ،گاه قدرت رودخانه و گاهی قدرت یک دریا پیدا می­کنند و چنان این قدرت عظیم می­شود که یک موجش می­تواند کشتیها را درهم بشکند. (9/8/57)

امام (ره) با تکیه بر آیات قرآن ،اساس وحدت را قیام برای خدا می­داند و با استناد به آیه «انما اعظکم بواحده ان تقوموا لله مثنی و فرادی» می فرماید:"این موعظه به ما می­فهماند به اینکه باید وحدت کلمه داشته باشیم، وجهه ما یکی باشد:الله....اگر دیدید که در یک قیامی دسته دسته و حزب حزب وجبهه جبهه شد، بدانید خدا در کار نیست....وحدت عقیده،وحدت عمل می­آورد...توی این موعظه همه چیز هست...اینکه قرآن معجزه است برای این چیزهاست که سه تا چهار کلمه تمام حیثیات بشر را اداره می­کند." (1/11/57)

ضرورت اتحاد ملی :

با مطالعه آثار وسخنرانیهای امام(ره) می­توان دریافت که ایشان ضرورت وحدت را از جنبه­های مختلف مورد تأکید قرار داده است. یکی از این جنبه­ها، اقتضای حکم عقل است. بنا بردیدگاه امام (ره) موارد زیر را می­توان از ضرورتهای حفظ وحدت به حکم عقل دانست:

-                    ترمیم و اصلاح خرابیها و ساختن ایران بعد از انقلاب: "من از جمیع طبقات ملت با کمال تواضع تقاضا دارم که در این مشروع ملی همه با هم کمک کنند... باید واحد قیام کنند، قیام به امر مهمی که نجات دادن کشور است."(27/10/57) "همانطور که برای برانداختن این نسل(طاغوتیان)از این زمین همه شرکت کردید واگر همه نبودید نمی­شد،برای ساختن ایران که الان کار بسیار مشکلی است همه باید کمک کنید...تا بتوانیم کار را به انجام برسانیم."(17/11/57)

-                    حفظ ،تداوم واتمام نهضت:"اگر ما سستی کنیم و اگر چنانچه با هم تشریک مساعی نکنیم واین وحدت کلمه را حفظ نکنیم واین نهضت را حفظ نکنیم،دوباره ما را برمی­گردانند به حال اول یا بدتر از آن."(17/11/57)"همه باید با هم برادر باشیم.همه باید با هم این نهضتی را که تاکنون حاصل شده است به آخر برسانیم."(7/1/58)

-                    مقابله با دشمن مشترک و پیروزی در برابر آن :"امروزی که همه با ما مخالفند،ما خودمان باید با هم باشیم...ما خودمان باید حفظ کنیم وحدتمان را،...هرچه تبلیغات آنها زیاد بشود ما باید وحدتمان زیادتر بشود."(16/2/64) " دشمن اصلی اسلام و قرآن کریم و پیامبر عظیم الشان (ص)، ابرقدرتها خصوصاً آمریکا و ولیده فاسدش اسرائیل است که چشم طمع به کشورهای اسلامی دوخته و برای چپاول مخازن عظیم زیرزمینی و روی زمینی این کشورها از هیچ جنایت و توطئه‏ای دست بردار نیستند و رمز موفقیت آنان در این توطئه شیطانی، تفرقه انداختن بین مسلمانان به هر شکل که بتوانند می‏باشد."(صحیفه نور،ج 19،ص46) :"امروز اگر قوای ما از هم منفصل شوند،به نفع امریکاست...باید تمام تجهیزات ما به طرف این دشمن باشد.(6/9/58)

-                    تحقق استقلال کشور:"اگر استقلال کشور را می­خواهید ،اگر قطع ایادی دشمنان را می­خواهید،اگر می­خواهید آزاد باشید،اگر می­خواهید کشور مال خودتان باشد،بیایید همه زیر پرچم اسلام...امر خدا را اطاعت کنید ... که با هم اعتصام کنید به حبل الله...گروه گروه نشوید. تامملکت شما مستقل شود. تا آزاد باشید."(28/4/58)

از دیگر جنبه­های ضرورت وحدت،وحدت به حکم شرع است.امام (ره) که همه زندگی خود را وقف عمل به دستورات دین کرده بود،مسلمأ دغدغه او برای حفظ وحدت وتأکید پیوسته او بر این امر نمی­تواند خارج از این ضرورت باشد.موارد زیر را می­توان از ضرورتهای شرعی حفظ وحدت از نظر امام دانست:

-                    اجابت دعوت قرآن : "این وحدت ملی، وحدت الهی است،به دست خدای تبارک وتعالی ایجاد شده است ،اسلام پیشوای ماست،...قرآن کریم ما را به وحدت دعوت کرده است."(4/2/58)"اسلام دستور داده است وفرموده است:واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا...تخلف از این دستور الهی جرم است.گناه است...همه باید معتصم به حبل الله باشند،با اعتصام به حبل الله پیشرفت کردیم وخواهیم کرد."(5/2/58)  

-                     تداوم رحمت الهی: "از این جهت که دست خدا در کار است ، باید شما و ما و همه، کاری بکنیم که این دست رحمت بسته نشود،از روی سر ما برداشته نشود و آن کار این است که همان طوری که تا حالا همه با هم بودیم وهمه برای خدا بود ،الان هم توجهمان به همان مقصد باشد"(20/3/58)

-                    تحقق اخلاق اسلامی:"شما اگر خودتان را حفظ بکنید واگر اخلاق اسلامی در خودتان نفوذ بکند وهمه توجه به این مسائل داشته باشید...اخلاق اسلامی یکی از امور مهمش قضیه تفرقه نداشتن ومجتمع بودن است"(14/1/61)

-                    تحقق حکومت عدل الهی:"این وحدت کلمه­ای که دارید که همه را ... ،ما و شما را در یک محل جمع کرده است ، امیدوارم که وحدت روحی و وحدت عقیدتی داشته باشیم وهمه در صف واحد به جلو برویم به سوی حکومت عدل الهی "(19/11/57)

آثار و پیامدهای اتحاد ملی :

-                    پیروزی حتمی : از آنجا که امام خمینی (ره) رمز پیروزی ما را در انقلاب اسلامی، وحدت کلمه می­داند ،مسلماً پیروزی حتمی نیروهای متحد در مقصد واحد را باید از اساسی­ترین و بارزترین آثار اتحاد ملی دانست.چرا که وحدت و همبستگی میان اقشار ملت ، کارآمدترین سلاح مبارزه با دشمن مشترک ملت، یعنی استکبار وایادی آن است. امام(ره) در باره اهمیت وحدت در کسب پیروزی می­فرماید:"ملتی که با هوشمندی وپیوستگی همه طبقات از روحانی تا دانشگاهی ،از منبری تا بازاری،از دانشجوی داخلی تا کارگر و تا دهقان،به پاخاسته وتب و تاب اسلام عدالت پرور دارد پیروز است.(2/11/56)"من با تأیید خداوند متعال و تمسک به مکتب پرافتخار قرآن، به شما فرزندان عزیز اسلام مژده پیروزی نهایی می­دهم، به شرط اینکه نهضت بزرگ اسلامی وملی ادامه یابد و پیوند بین شما جوانان برومند اسلام ناگسستنی باشد..."(16/7/57)"باید همان نهضت به همانطور که بود ،همان کلید پیروزی که وحدت کلمه وایمان بود همان را نگهدارید، وحدت کلمه وایمان شما را بر این قدرت پیروز کرد...باید حالا هم همان نهضت را با همان رمز، با همان کلید پیروزی که همه با هم بودید و همه هم اسلام را می­خواستید باید این را حفظش کنید . اگر این حفظ شد شما را تا آخر نقطه پیروزی می­رساند."(13/4/58)

-                    آسیب ناپذیری: از دیگر آثار و پیامدهای وحدت و اتحاد میان اقشار ملت صدمه­ناپذیری ومصونیت آنان در مقابل توطئه­های دشمن است.دشمنی که هرروز وهر لحظه در فکر توطئه علیه اسلام و آسیب رساندن به قدرت آن است،تنها در صورت تفرقه و جدایی میان صفوف ملت است که می­تواند به اهداف خود دست یابد و چون به­خوبی به قدرت اتحاد وانسجام ملی پی برده است ،از صرف هیچ هزینه و کوششی برای ایجاد شکاف و دودستگی در میان ملت کوتاهی نمی­کند. امام (ره) در این باره می­گوید :"ملتی که تمام قشرهایش...با هم هستند و یک راه می­روند... آسیب نخواهد دید.شما نگران آسیبهای خارجی نباشید،از خارج نمی­توانند شما را آسیب برسانند،مادامی که خودتان منسجم هستید.نه از دخالت نظامی کاری ساخته است ونه ازحصر اقتصادی."(10/10/58)

انسجام اسلامی:

اسلام در اندیشه امام(ره) دینی است جهان­شمول که سیطره و قدرتش بر سرتاسر آفاق و اقالیم عالم سایه گسترده است ومکتبی است حیات­بخش وانسان­ساز .اسلامی که امام (ره) معرف آن است، منشأ تحول فرد واجتماع است .اما جهان اسلام اکنون در وضعیتی به­سر می­برد که طعم تلخ نفاق واختناق را از سوی دشمنان داخلی و خارجی چشیده است واز­این ­رو وظیفه دارد غبار یأس و عقب­ماندگی را از چهره تابناک ونورانی خود بزداید. بدیهی است این امر عظیم حیاتی جز با تحکیم مبانی وحدت مسلمانان میسر نخواهد شد، وبر این اساس تفکر واندیشه امام(ره) تأثیر بسزایی در بیداری ووحدت مسلمانان جهان داشته است. بدین ترتیب جهان اسلام در عصر حاضر وامدار امام خمینی (ره) وآرمانهای والای اوست.

موقعیت برتر جهان اسلام:

در حال حاضر کشورهای اسلامی با در اختیار داشتن بیش از یک چهارم از کل مساحت جهان، 5/44 درصد ذخایر نفت جهان و 3/1 میلیارد جمعیت جهان، می توانند نقش عمده ای در تحولات جهانی داشته باشند.امام خمینی(ره) بارها در سخنان خود خطاب به دول اسلامی به موقعیت برتر جهان اسلام که همان داشتن قدرت اسلام است و برخورداری از ثروت عظیم نفت است،اشاره کرده است واز سران کشورهای اسلامی خواسته است از این قدرت عظیم که در صورت عمل به دستورات اسلام و حفظ اتحاد پایدار می­ماند به نفع جهان اسلام بهره­برداری کنند:" شما مسلمین قدرت اسلام دارید که بالاترین چیزهاست. بالاترین سلاحهاست."(28/7/59)"اگر ممالک اسلامی با جمعیتی که یک میلیارد تقریباً هست ،مخازن بزرگی که اینها دارند ،...اتحادی با هم پیدا بکنند، بزرگترین قدرت هستند.(23/2/58)

همچنین ثروت و غنای جهان اسلام به عنوان یکی اززمینه­هایی که باید از آن در جهت اعتلای جهان اسلام استفاده کرد ، همواره مورد توجه امام بوده است:"این مطلب از عجایب است که این ثروت مهم نفت دردست شرق است،در دست مسلمین است.این مخازن بسیار مهمی که دنیا وهر مملکتی به واسطه آن  پیشرفت کرده است... در دست شماست.(23/8/44)

لزوم و ضرورت انسجام اسلامی:

باید در نظر داشت که امت اسلامی این توانایی را دارند که نقش و جایگاه قابل توجهی در ساختار نظام بین­الملل ایفا نماید و تنها راه تبدیل شدن این همه امکانات و توانمندی ها از قوه به فعل، همانا طراحی و بکارگیری وحدت نظر و اتفاق آرای امت مسلمان در برابر چالش ها و مسایل عمده ی بین المللی است که به نوعی دامن­گیر تمامی ملت های اسلامی شده است. هرچه حکومت های کنونی ممالک اسلامی به الگوی دولت اسلامی نزدیک شوند ،همان­قدر همکاری و اتحاد خود را با سایر کشورهای اسلامی در قسمت های سیاسی و اقتصادی و نظامی گسترش خواهند داد.

انسجام اسلا‌می نیاز حیاتی در تمامی دوران گذشته جامعه اسلا‌می بوده است. لکن امروز حساس‌تر از همه دوران گذشته است و استکبار بیش از گذشته بر امکان ضربه زدن به جوامع اسلا‌می با سلا‌ح تفرقه واقف گردیده است. در میدان تفرقه و اختلا‌ف است که ملل مسلمان از تحول و پیشرفت عقب مانده، راه انحطاط و سقوط را پیش می‌گیرند و دشمنان اسلا‌م به تجهیز و تقویت بیش از پیش خود در زمینه‌های مختلف می‌پردازند. کشورهای اسلامی باید به بیداری، آگاهی و هوشیار کردن مسلمانان در جهان اسلام پرداخته و نسبت به خطراتی که آنها را تهدید می کند، هوشیار باشند، تا بتوانند فعالیت آنها را در راستای ارائه چهره نادرست اسلام و ایجاد فتنه میان مسلمانان خنثی کنند. به همین سبب امام خمینی(ره) دو گروه را در ایجاد انسجام اسلا‌می مورد خطاب قرار داده، هریک از آنان را با توجه به جایگاه خویش در این امر مسؤول می­داند، دولت‌های اسلا‌می و علمای جهان اسلام.

وی در مورد دولت‌ها می‌فرمود:"آن چیزی که در نظر من از جمله مشکلا‌ت است، دولت‌های اسلا‌می است. اگر دولت‌های اسلا‌می به وظایف خودشان عمل بکنند و دست از اختلا‌فاتی که بین خودشان هست بردارند و همه تحت کلمه اسلا‌م مجتمع بشوند، مشکلا‌ت ممالک همه، حل خواهد شد. مع‌الا‌سف می‌بینیم که دست‌های ناپاکی که در بین ملت‌ها از اجانب هست نمی‌گذارند که تفاهم بین دولت‌های اسلا‌می واقع بشود."

"ما از قریب بیست سال پیش از این تا حال راجع به این مسائل بحث و گفتگو کردیم ودولتهای عربی را و سایر مسلمبن را در این راه نصیحت کردیم که راجع به این مسائل با هم تشریک مساعی بکنند.اگر...اینها با هم اتفاق داشتند این مصیبتها برای فلسطین و برای قدس پیش نمی­آمد.(17/2/58)"آنچه مورد کمال تأسف است عدم رشد حکومتها و سران قوم است که با دست اجانب به مخالفت با هم برمی­خیزند.(4/7/55)

امام خمینی(ره) علمای اسلام را نیز در ایجاد و تداوم انسجام اسلامی مسئول می­داند و وظیفه آنان را اینگونه به آنها گوشزد می­کند: "علمای اعلام وخطبای محترم کشورهای اسلامی ،دولتها را دعوت کنند که از وابستگی به قدرتهای بزرگ خارجی خود را رها کنند وبا ملت خود تفاهم کنند،در این صورت پیروزی را درآغوش خواهند کشید. ونیز ملتها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام است بپرهیزند وبا برادران ایمانی خود در هر کشوری و با هر نژادی که هستند دست برادری دهند که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده و اگر این برادری ایمانی با همت دولتها و ملتها وبا تأیید خداوند متعال روزی تحقق یابد خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را مسلمین تشکیل می­دهند. به امید روزی که با خواست پروردگار عالم این برادری و برابری حاصل شود.(وصیتنامه امام خمینی)

منبع: http://www.tarighejavid.com/sitenews/195.aspx